Het Oosterdok

Het Oosterdok en zijn omgeving zijn sinds de opening van het dok in 1832 permanent in beweging gebleven. Van een tegen verzanding beschutte zeehaven veranderde het Oosterdok in een stadsbinnenwater. De Oosterdoksdijk werd een spoordijk en verbreedde zich tot het Oosterdokseiland, waar vanaf de jaren zestig tot 2005 het hoofdpostkantoor van Amsterdam stond.

Met de herontwikkeling van het Oosterdokseiland verschuift het accent van de stationsomgeving naar de zone rond het Oosterdok. Een goed moment voor de Vereniging Museumhaven om bij haar 25-jarig bestaan dit boek uit te brengen.

Wat meer tamtam voor deze vereniging die zich richt op bedrijfsvaartuigen van 50 jaar en ouder kan trouwens geen kwaad. Want terwijl de replica van VOC-schip De Amsterdam en het markante Scheepvaartmuseum als vanzelf alle aandacht trekken, is niet direct zichtbaar dat het Oosterdok nog een ander stukje maritieme geschiedenis herbergt: een collectie historische binnenvaartschepen. Een eerste stap om de zichtbaarheid te vergroten is een plan voor plaatsing van een historische kraan, het Kraantje van Beffers, in de Museumhaven. Er is dan een aandachttrekker die je van verre ziet.

Het Oosterdok - Scheepvaartmuseum Het Oosterdok - Verhalen van een Amsterdamse haven - 2

Wat kwam er in de loop van de tijd eigenlijk niet op deze dynamische plek ? Het glorieuze Zeemagazijn van de Admiraliteit stond er, inmiddels herbestemd tot het Scheepvaartmuseum - na de renovatie door Liesbeth van der Poll staat het er weer stralend bij. De oorlogsvloot had zijn eigen haven in het Oostelijk dok. Onder water kwam de IJtunnel, het Science Museum met daktribune werd er bovenop gebouwd. Het Oosterdokseiland verandert op dit moment in een van de meest aantrekkelijke stukken Amsterdam. Met een bibliotheek die als een stad-in-de-stad is opgezet, een hotel met daklounge, bedrijven, horeca en appartementscomplexen. In het water voor de bibliotheek een groot drijvend Chinees restaurant. Er is een nieuwe brug en een drastisch gewijzigde verkeerssituatie staat voor de deur. Dynamiek!

De auteurs van Het Oosterdok zijn allen kenners van de geschiedenis. Stadsarcheoloog Jerzy Gawronsky en Lidewij de Leeuw (bureau Monumenten & Archeologie van de gemeente) schrijven over het geleidelijk opschuiven van de havens en werven van Amsterdam naar het oosten en hoe daarbij laag voor laag de huidige vorm van het gebied ontstond.

Kaart Oosterdok en Open Havenfront

Henk Dessens, directeur van het Scheepvaartmuseum, vertelt hoe dat rare geheel ontstond van dijken, bijna Gordiaanse verkeersknoop, eilanden en waterpartijen achter het IJ die de Oosterdok-omgeving nu toch eigenlijk is. Hij legt uit waarom het dichtslibben van het IJ niet gestopt werd, terwijl dat technisch best mogelijk was geweest door de sluis aan rand de van het IJ te plaatsen, zoals uiteindelijk met de Oranjesluizen toch gebeurde. Het Oosterdok is volgens Dessens een halfslachtig poldercompromis van meningsverschillen tussen het Rijk en Amsterdam, 'tussen visie en voorzichtigheid'. Hij werpt tenslotte de vraag op hoe het allemaal zou zijn geworden, als die sluis er wél meteen gekomen was. En hij geeft daar zelf meteen maar een antwoord op.

Instructieschip Kweekschool voor de ZeevaartPeter Prins (historicus, Stadsherstel) schrijft over de scheepsbouw en reparatie die in en bij het Oosterdok plaatsvonden. Jowi Schmitz en Titus Dekker over de geschiedenis van de Amsterdamse beurtvaart vanaf het Oosterdok. Dat gebeurde  aan de hand van een van de grotere firma's, de Fa. Welter. Een van hun schepen ligt nog steeds aan de Buitenkant.

Het tweede deel van het boek gaat over de Museumhaven zelf en de vereniging. Veel verhalen uit de avontuurlijke beginjaren. De ligplaats aan de kade bij de IJtunnnel werd in feite gekraakt, vertelt Siemon Tuinstra, een van de oprichters van de vereniging. 'Gelegenheid tot afmeren was er niet, maar gelukkig boden de bordjes 'verboden af te meren' hiervoor wel een mogelijkheid, naast een paar in de kade geslagen stukken hoefijzer.' De restaurateur vertelt over zijn vak en over de strenge eisen die aan schepen gesteld worden om toegelaten te worden tot de Museumhaven. 'Wie wil er niet wonen op zo'n mooie centrale plek in Amsterdam?'

Sleepboot Anna MariaOnverwacht is daar ook Jan Wolff, een van de bootbezitters met een ligplaats in de Museumhaven. Voor wie hem niet kent: Jan Wolff is de man die aan de wieg stond van het Muziekgebouw aan 't IJ en directeur was van de IJsbreker. Iemand uit de muziekwereld dus, maar ook de eigenaar van een historische sleepboot, de Anna Sophia. Wolff vertelt over de kleine, permanente Sail die de Museumhaven eigenlijk is, en hoe hij er ooit diep in de nacht bij toeval afmeerde en er nooit meer wegging. En zo staat het boek inderdaad vol verhalen van een Amsterdamse Zeehaven, zoals de subtitel luidt.

In deel drie van het boek, Dynamiek van het dok, geeft directeur Maarten Kloos van architectuur organisatie Arcam - het Arcam-gebouw staat half in het Oosterdok - zijn visie op de ontwikkelingen.  Al die renovatie en bouwactiviteit is een goede aanleiding om te filosoferen over de toekomst. Want dat de ontwikkeling met de nieuwbouw op het Oosterdokseiland niet ten einde is, betwijfelt niemand. Het Marine-complex zal ooit wel verdwijnen uit deze buurt, meent Kloos. En de bankencrisis geeft de bewoners van de Dijksgracht nog even uitstel van executie, maar uiteindelijk zal ook dit intieme straatje  aan het water niet ontkomen aan de ontwikkel- en planwoede van de gemeente. Alles wat niet strak getekend is verdwijnt in onze doorgedesignde stad. Van woonboot tot wildplasser, alles is prooi voor de gemeentelijke opruimwoede. Maar of de IJtunnel verdwijnt, zoals Maarten Kloos suggereert? Het lijkt ons voorbarig, gezien de ontwikkeling van de noordelijke IJ-oever.

Het Oosterdok is een mooi en goed gedocumenteerd boek, zoals er momenteel veel verschijnen over Amsterdam. De stad en zijn geschiedenis zijn hot. Wat Het Oosterdok extra aantrekkelijk maakt zijn de vele, vaak nog ongepubliceerde afbeeldingen - foto's, tekeningen, schilderijen, kaarten - die het verleden een duidelijk gezicht geven. Je ziet de groei van het gebied in beeld gebracht, wat erbij kwam, wat verdween. Door de deskundige bijschriften zijn ze veel meer dan versiering van de tekst. De auteurs vertellen namelijk precies wat je nu eigenlijk ziet in dat beeldverhaal.

Titel: Het Oosterdok. Verhalen van een Amsterdamse haven.
Redactie: Titus Dekker, Lune Renardel de Lavalette en Claudia van 't Slot.
Auteurs: Henk Dessens, Maarten Kloos, Jerzy Gawronski en Lidewij de Leeuw, Peter Prins, Jowi Schmitz, Jan Pieter Nepveu en Siemon Tuinstra
Uitgeversmaatschappij Walburg Pers, ISBN 978.90.5730.723.2, prijs € 19,95

X