Architectuur Amsterdam

'De architectuurgeschiedenis - die zich in handboeken als een rechte lijn laat vangen in een opeenvolging van bouwstijlen en technieken - is in werkelijkheid een weerbarstig kronkelpad, dat uitnodigt tot eindeloos dwalen en verdwalen, kijken en mijmeren.' Aldus in licht plechtstatige stijl Gabri van Tussenbroek, de auteur van In het voorbijgaan. Zeven eeuwen bouwen langs de Noord/Zuidlijn. Van Tussenbroek vertelt in vijftig pagina's tekst wat er grote lijnen zoal veranderd is en wat er bij al dat updaten van de stad allemaal komt kijken. Na die vijftig bladzijden gaat het boek over in een beeldverslag van honderd pagina's met prachtige foto's.

Terwijl de de Noord/Zuidlijn ondergronds wordt voltooid - in 2017 moet hij klaar zijn - verandert er in het straatbeeld ook van alles. Amsterdam grijpt de gelegenheid aan om ook het tracé boven de nieuwe metro een grote beurt te geven in wat onze city marketeers het Rode Loper project gedoopt hebben. Het Rokin zal binnen afzienbare tijd een prachtige, boomrijke stadsboulevard zijn. Anders dan de achterliggende Kalverstraat wordt het een straat met winkels op niveau. Boekhandel Scheltema heeft  aangekondigd naar het Rokin te verhuizen, Athenaeum Boekhandel is met een dependance in het NRC-gebouw ingetrokken, een nieuwe boekhandel komt in een van de zijstegen en op het Spui wordt nu al de wekelijkse boekenmarkt gehouden. En zo worden ook het Damrak en verderop de Vijzelstraat en de Ferdinand Bol naar onze tijd gefacelift.

Van Tussenbroek behandelt de diverse aspecten van de historische Amsterdamse stedenbouw in aparte hoofdstukken. Zo gaat het hoofdstuk Daad en droom over ontwerpen die nooit gebouwd zijn, zoals het stadhuis van Philips Vingboons - het stadsbestuur koos voor het ontwerp van Jacob van Campen; een hotel op de plek waar nu 'Gebouw de Bazel' staat, het Stadsarchief, een hotel en een nieuw stadhuis op de Dam en natuurlijk de brug over het IJ van Jan Galman. De ontwerpen uit de hoek van de hard core modernisten komen daar nog bij. We zijn de dans ontsprongen als je ziet wat deze ontwerpers allemaal voor de historische binnenstad aan industrieel ogende systeembouw in petto hadden. Verder zijn er nog de tijdelijke gebouwen, zoals het noodfiliaal van C&A pal voor de Beurs van Berlage in het water van het Damrak (zie foto). Oudere Amsterdammers herinneren het zich vast nog wel. Van Tussenbroek verwijst in zijn verhaal steeds naar afbeeldingen in het tweede deel van het boek, zodat je ook ziet waarover het gaat. 

Leuk is ook de relativering van onze eigen ideeën. We klagen natuurlijk steen en been over al die langgerekte, horizontale nieuwbouw van enkele decennia terug in de binnenstad - denk aan het C&A-gebouw voor de huidige verbouwing of aan het Fortisgebouw op het Rokin - wordt nu gesloopt. Van Tussenbroek laat zien dat de schaalvergroting in de oude stad al veel eerder begon. Voordat C&A er zijn betonpaleis neerzette, had Berlage er al in 1892 een kantoor voor een verzekeringsmaatschappij neergezet, waarvoor kleinschalige bebouwing werd  opgeofferd.

In twee hoofdstukken geeft Van Tussenbroek verdere achtergrond bij de voortdurende bebouwing en verbouwing en gedaanteverwisseling van de panden boven de Noord/Zuidlijn. Vintage Amsterdam gaat over een model waarmee we die stedelijke evolutie beter kunnen begrijpen door lagen in de bebouwing en het stedelijk weefsel te onderscheiden. Verder betoogt hij dat het idee, in al zijn varianten en uitlopers, van de Generic City, de universeel toepasbare stad die zich weinig aantrekt van de historische situatie en locale omstandigheden, niet zo'n goed idee is. Amsterdam is geen wegwerpstad, toch? Hoe moet het dan wel? Hoe ga je verantwoord om met de spanning tussen het oude bouwen en het moderne ontwerpen? Wat betekent dat eigenlijk, 'Behoud door ontwikkeling'? Gabri van Tussenbroek zet daarover enkele gedachten op een rij in Van aanraakbaarheid rijk.

De foto's en de achtergrond die Gabri van Tussenbroek erover geeft maken In het voorbijgaan tot meer dan een gelegenheidspublicatie. De algemenere hoofdstukken bieden inzichten die je helpen nieuwe aanpassingen in het stedelijk weefsel van Amsterdam te beoordelen. 

In het voorbijgaan. Zeven eeuwen bouwen langs de Noord/Zuidlijn
Auteur Gabri van Tussenbroek met voorwoord vanMr. E.E. van der Laan
Prijs € 19,50
ISBN 978 90 6868 664 7
Uitgeverij Toth, Bussum, 2014