Middeleeuws Amsterdam in zes gangen

Food markten, stadslandbouw, regionale voedselproductie, diervriendelijk eten, eerlijk voedsel waarvan je weet waar het vandaan komt: food is hipper dan hip. Ook de middeleeuwen mogen zich in een groeiende belangstelling verheugen. In korte tijd verschenen er meerdere publicaties die laten zien dat de donkere middeleeuwen helemaal niet zo duister waren. Of zelfs dat de verlichte renaissance hier bij ons rond de Noordzee begon. 'Food' en de middeleeuwen: deze twee hypes ontmoeten elkaar in Middeleeuws Amsterdam in zes gangen, een boekje geschreven door zes studenten geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. In een kleine honderd pagina's wordt een beeld geschetst van het sociale leven in middeleeuws Amsterdam. Met voedsel steeds als invalshoek.

Op ons gasfornuis kunnen we het vuur makkelijk hoger en lager draaien. Zonder de fijnafstelling van fornuis of kookplaat heb je alleen vuur en een pan. Hoe bakte dus de middeleeuwer op hoog vuur en hoe liet hij zijn runderlapje op een laag pitje sudderen? En wat aten Amsterdammers in die tijd eigenlijk, hoe zag de doorsnee maaltijd eruit? Onderscheidde de elite zich door haar eetgewoonten van het plebs? Waar bevonden zich de herbergen van Amsterdam en wat stond er op het menu? Op al dit soort vragen geeft Middeleeuws Amsterdam in zes gangen antwoord.

In haar inleiding 'Food for thought', geeft Lotte van Hasselt al aan dat het eigenlijk om meer gaat dan het voedsel van de Amsterdamse middeleeuwer. Er zijn verhalen over de middeleeuwse kroeg, het middeleeuwse kookgerei, honger en schaarste in Amsterdam, wat ze in de kloosters allemaal verbouwden en wat er zoal uit oude beerputten tevoorschijn kwam. En dan nog (vrij naar Jort Kelders tv-programma over de mores van de adel) 'Hoe heurt het eigenlijk?' over eet-etiquette en tafelmanieren in de stad. Elk van die hoofdstukjes gaan verder dan zijn specifieke thema.

Zo is voedselschaarste altijd een brisant politiek gegeven. Menig opstand tegen lands- of stadsbestuur werd direct in gang gezet door honger en voedselgebrek onder het volk. Wille Brusse zet in haar hoofdstuk Een gang die niet werd gegeten uiteen dat het stadsbestuur om hevige onrust te voorkomen direct maatregelen nam als er door misoogst of oorlogen voedselschaarste ontstond. Er werd graan opgekocht en uitvoer van graan werd verboden. Vermogende Amsterdammers werden verplicht altijd een voorraad graan in huis te hebben om in moeilijke tijden op te kunnen terugvallen. Vooral het gewone volk had dan te lijden van honger. Er werd bedorven vlees gegeten en beschimmelde rogge, wat weer tot mysterieuze ziektes zou leiden. 'Kinderen raakten door het dolle heen, braakten scherpe voorwerpen en klommen als katten tegen de daken op.'

Na de hausse aan publicaties over de 'gouden' zeventiende eeuw - met aanleidingen als het Rembrandt-jaar 2006, vier eeuwen jaar grachtengordel en 400 jaar Nieuw Amsterdam - begint iedereen toch nieuwsgierig te worden naar wat er eigenlijk aan vooraf ging. Historische steden komen niet uit de lucht vallen, maar bouwen voort op wat er al was. Specifiek over voeding en voedselproductie in middeleeuws Amsterdam was niet zoveel bekend. De auteurs hebben gebruik gemaakt van bronnen als de archeobotanische resten - de inhoud van oude beerputten -, de potten en pannen die ze vonden, om te zien hoe er gekookt werd, en bijvoorbeeld het kasboek van het Nieuwe Nonnenklooster, dat liet zien wat de religieuzen op de markt insloegen. Een leuk boekje dat een veelzijdig beeld geeft van prerenaissance Amsterdam. De Gouden Eeuw, blijkt, had een lange aanloop.

Middeleeuws Amsterdam in zes gangen. Maaltijden, nutritie en malnutritie.
Redactie: Maarten Aleva, Wille Brusse en Martine van Kersbergen. Overige bijdragen: Rosanne Hartmann, Lotte van Hasselt, Babette Smits van Haesberghe.
Prijs € 15,-, 97 blz. met illustraties in kleur.
ISBN 2000000051185
Uitgeverij, Universiteit van Amsterdam (Archeologie, Kunstgeschiedenis en Geschiedenis), Amsterdam, 2014